Welkom bij DED -

Death Awareness - Learning for Life, een platform voor Europese burgers die willen stilstaan bij de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Het streven naar geluk is universeel, maar we moeten ook durven nadenken over de beperktheid van ons leven en de onvermijdelijkheid van de dood. Sta met ons stil bij deze waardevolle thema's en ontdek hoe bewustwording van sterfelijkheid ons kan leiden tot een diepere waardering voor het leven.

Bij DED moedigen we aan om openlijk te praten over de existentiële vragen die ons allen raken. Laten we samen reflecteren op de cyclus van het leven, inclusief het besef dat sterven deel uitmaakt van onze menselijke ervaring. Door bewust te zijn van onze eindigheid kunnen we een dieper begrip krijgen van wat echt belangrijk is en hoe we ons leven zinvol kunnen invullen. We heten je van harte welkom op deze reis van zelfontdekking en bewustwording.

DED: een inleiding

Dit educatieve project getiteld "Death Education" (DED) heeft als doel de sprakeloosheid omtrent doodgaan en sterven te helpen overwinnen en wil mensen in de Europese gemeenschap aanmoedigen om bewust om te gaan met hun eigen eindigheid.

DED is aldus toch wel een bijzonder project dat volwassenen wil trainen in vaardigheden omtrent bewuster omgaan met het levenseinde en de dood.  Waarom bijzonder?

Sterven is immers het toekomstthema  van een vergrijzende samenleving. Omgaan met de eigen vergankelijkheid, met sterven en dood en met de rouw om dierbaren is immers een van de grote opdrachten in ieder mensenleven.

Denk aan COVID: in 2020 stierf elke 17 seconden in Europa iemand aan die besmetting, en op vandaag sterven ontelbaar veel mensen in oorlogssituaties, denk aan Oekraïne, Palestina, Israël, Afrika....

De dood is een gebeurtenis in ieder mensenleven, niemand kan eraan voorbij... en de angst ervoor is daardoor een universeel menselijk gevoel.

Het idee om transnationaal over dit onderwerp te werken ontstond 2 jaar geleden tijdens een bijeenkomst in Griekenland. Een collega uit Oostenrijk had toen net haar echtgenoot verloren en een andere collega uit Griekenland haar moeder. In veel troostende gesprekken werd al snel duidelijk hoe verrijkend het voor elk individu was om verschillende rituelen en tradities te leren kennen. Maar op dat moment hadden we niet de moed om hiervoor een projectvoorstel te schrijven. Nu, in tijden van pandemie en oorlog, is collectieve rouw zo aanwezig dat we het idee van toen vandaag als noodzakelijk zien.

Terwijl er zoveel codes omtrent taal en gedrag zijn voor centrale onderwerpen in het leven, is er in de Westerse cultuur vaak sprakeloosheid als het gaat om de dood. Hoe is het mogelijk om te spreken over iets dat in beslag wordt genomen door angst, onzekerheid, pijn en verlies?

Daarom heeft de universiteit van Regensburg in 2021 een eigen studieprogramma over het thema "sterven" opgezet. Het onderstreept de actualiteit ervan en moedigt ons aan om meer te leren over sterven en dood door er transnationaal over te praten met mensen uit verschillende culturen! Een week lang woonden we deze lessen life bij.

Het werd ons heel duidelijk dat mensen ruimte en kansen nodig hebben waarbinnen ze zich  vragen kunnen stellen over rituelen, tradities en ervaringen die niet beperkt blijven tot angstige privé "hoe gaat het met je"- gesprekken.  Met ons project "DED" wilden we dat proces onderzoeken en ook activeren, immers de wijze waarop we in Europa met deze gevoelens en ervaringen omgaan is vaak zeer verschillend. We hebben behoefte aan transnationaal leren in professionele uitwisseling, in de zoektocht naar een helende manier om met de eigen sterfelijkheid en het bijbehorende verdriet om te gaan.

Dit heeft ertoe geleid dat we met dit "DED-project" nu een aanvullend aanbod hebben ontwikkeld dat nog niet in zijn geheel bestaat in Europa. Het kan worden aangepast aan andere Europese landen en zorgt voor levenslang leren in Europa.

Tijdens de projectperiode bereikten we als belangrijkste resultaten:

Resultaat 1: een indringende website in vier talen,

Resultaat 2: een handboek met verschillende manieren om de persoonlijke, uitdagende en bevrijdende kwestie te benaderen aan de hand van voorbeelden van goede praktijken.

Resultaat 3: een bibliografie op de website met werken over het projectonderwerp.

Resultaat 4: een Interactieve kunsttentoonstelling.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

DEATH EDUCATION
Aanvaarden dat de dood hoort bij het leven

Over wat het betekent afscheid nemen van mensen die sterven en hoe naasten
en begeleidenden dit beleven en ermee kunnen (leren) omgaan –
- Aanvaarden dat de dood hoort bij het leven
- Rituelen
- Cultuurgebonden en cultuurspecifieke antwoorden

Hij stopte met ademen, even vielen alle omgevingsgeluiden weg, en toen
…hoorde ik de radio opnieuw, ze speelden “J’aime la vie”… (Lara Chedraoui).

1. Afscheidsmomenten zijn er bijna dagelijks, ze raken elke mens, een leven
lang. Het zijn momenten vol oprechte emoties. Emoties van verdriet en
gemis maar ook van dankbaarheid en schoonheid. De begrafenis van een
dierbare is zo’n diep moment van stilstaan bij alles wat een overledene
heeft betekend. Zijn of haar gewoontes, gebaren, kleine dingen blijken
nadien mooie herinneringen die een grote blijvende impact hebben….

2. “Dood”, vier lettertekens, het onkenbare dat ons angst inboezemt,
waarom? Sterven doen we allemaal. Het hoort bij het leven. We zijn
sterfelijk hoewel ons leven zo maakbaar lijkt, we stellen de dood
makkelijker uit dan ooit voorheen en rekken het leven op…. maar ze
komt toch, die dood! En wat doen we als ze komt?

3. Heeft de dood een kleur? Zwart of wit? Het lijkt een transparante figuur

die constant bij het leven hoort , maar die je niet ziet. Ze wandelt een
leven lang constant met je mee…., tot ze plots toeslaat. Je kan dan
helemaal niets meer, niet meer ademen, niet meer voelen, niet meer
bewegen, niet meer liefhebben…

4. We hebben allemaal, alle mensen, een relatie met de dood, het lijkt een
levenspartner die we niet zelf hebben gekozen. We zijn er waanzinnig
angstig voor en durven de dood niet in de ogen kijken… Het moet zeker
anders kunnen. Als de dood een partner voor het leven is, een
levenspartner dus, dan moeten we elkaar beter leren kennen.
Communicatie en erover kunnen praten is dan ook essentieel. We
moeten dus manieren vinden en juiste woorden om beter te leren
samenleven met de dood, om te aanvaarden dat de dood nu eenmaal
hoort bij het leven, bij elk leven.

5. Beeldende kunstenaars hebben vaak getracht die levensrealiteit als het
ware in beeld te brengen. Bij de dood van zijn geliefde vrouw stond de
Vlaamse kunstschilder Constant Permeke plots voor een andere
werkelijkheid, voor het bodemloze mysterie van leven en dood, voor
grondeloos lijden. Die intense realiteit wist hij ongelooflijk sterk te vatten
in “Het Afscheid’ : het werd het meest menselijke, het aangrijpendste
werk dat hij ooit voortbracht. Er is slechts een aangeven van het
wezenlijke, door enkele accenten, bij wijze van snelschrift, beladen met
buitengewone kracht. De kleur herinnert in niets aan de werkelijke kleur
der dingen : ze wil rechtstreeks de uitdrukking zijn van de vreselijke
waarheid die de dood is en van het bodemloze verdriet. De kunstschilder
wist aldus de confrontatie van dood en leven te vatten in een aangrijpend clair-obscur. Een foto van dit schilderij vind je op het internet.

6. In Guido Gezelles dichtbundel Kerkhofblommen (1858) zijn de rituelen
die mensen helpen om de dood aanvaardbaar en als onontkoombaar en
genadeloos dichtbij te ervaren, immens aanwezig.
Geen van zijn dichtbundels kende zo'n bewogen geschiedenis. Het begon
als een klein, onooglijk boekje dat in poëzie en proza de begrafenis
beschreef van een leerling van zijn poësisklas in het verre West-Vlaanderen.

Hij schreef het in een poëtische opwelling maar ook geïnspireerd door andere Europese dichters die hij overvloedig las. In korte tijd
kende het boekje vijf herdrukken en groeide uiteindelijk uit tot een boek
waarin in de loop der jaren, naast de oorspronkelijke tekst, meer dan 160
"gedachtenisgedichten” zijn gebundeld. Tot op vandaag zijn deze
betekenisvolle gedichten te vinden op bidprentjes, die als aandenken
worden meegegeven aan wie een begrafenisplechtigheid bijwoont.

Eia dulcis anima, eia dulcis rosa,
Lilium convallium, gemma pretosa,
Cui carnis foeditas exstitit exosa
Felix tuus exitus morsque pretiosa! ( S.Bonaventura)

Eh gij zoete ziel toch, eh gij zoete roos
Lelietje van dalen, kostelijk gesteente
Wiens vlees en zijn bederven jij zo nodig had,
Zalig werd uw afscheid en precieus uw sterven! (vertaling door Gezelle)

Eh du süße Seele immer noch, eh du süße Rose,
Maiglöckchen, kostbare Edelstein,
Dessen Fleisch und Verfall du so sehr gebraucht hast,
Segensreich war dein Abschied und präzise dein Sterben! (vertaling door JG)

De dood van één van zijn leerlingen had hem diep getroffen: de leraar-dichter beschreef de jongen als een nederige veldbloem, het “schuldeloos blommeke lief”. Vandaar de titel van het gedicht “Kerkhofblommen”.
De hele tekst is als een grafterp, als een afscheid met daarbovenop die onvergetelijke bloemen, de meiklokjes ook Leliën van dalen (Lilium convallium) genoemd.
De begrafenis had immers plaats op een dag in mei, 8 mei 1858. Gezelle beschrijft hoe op die mooie meidag de overleden jongen, gedragen door zijn klasmakkers, in stoet vertrekt naar de begraafplaats.
In die stoet rijdt traditioneel de zgn. “wijtewagen” een witte huifkar, mee getrokken door twee paarden. In die “wijtewagen” treuren de familieleden….

Traagzaam trekt de witte wagen
door de stille strate toen,
en ‘t is weenen, en’t is klagen
dat ze bin de wijte doen!
Stap voor stap, zoo gaan de peerden,
traagzaam, treurig, stille en stom,
en zij kijken, of ’t hun deerde,
dikwijls naar hun’ Meester om;

….. het werd één van de meest geciteerde Gezellegedichten.
Heel mooi beschrijft hij vele bladzijden lang in proza en poëzie alle gebruiken die bij een begrafenis in ere worden gehouden. Er zit veel christelijke mystiek vervat in “Kerkhofblommen” maar opvallend ook een experimenteren met taal, helemaal passend in een romantische traditie. Immers in nogal wat opzichten herinnert “Kerkhofblommen” aan “Hymnen an die Nacht”, van de Duitse dichter
Novalis. Hij schreef het in het jaar 1800 schreef bij het verlies van zijn geliefde.

Wellicht moeten we nog meer oog hebben voor de vele dichters die in de 19de eeuw zo zinvol hebben geschreven over dood en sterven.
Merkwaardig hierbij is dat Guido Gezelle met “Kerkhofblommen” was begonnen aan een beroemde reeks van gedachtenis- en herdenkingsgedichtjes – meer dan 160 - waarvan velen nu nog gebruikt worden bij overlijdensberichten en op herinneringsprentjes die bij begrafenissen worden uitgedeeld.                              JG

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

https://deatheducation.eu/nl

Gebleken is dat voor het onderwerp grote interesse bestaat en dat velen tijdens onze samenkomsten over de resultaten van vooral de vier podcasts verder wilden praten en dicussiëren. We tonen hierbij enkele foto's van onze seniorendiscussies. 

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Capture the world as you see it

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.

Dit ERASMUS-project heeft de bedoeling mensen van alle leeftijden te leren omgaan met de vergankelijkheid van het menselijk bestaan. Waarom?
- Wij bieden diepgaande kennis over dood en rouw.
- Wij organiseren verrijkende educatieve activiteiten.
- Wij streven naar bewustwording en groei hieromtrent bij Europese burgers.